Wat verandert er in het vergunningvrij bouwen onder de Omgevingswet?

Hoe werkt het nu?

Nu is het vergunningvrij bouwen geregeld op één plek (bijlage II van het Besluit omgevingsrecht). Daar staan in twee artikelen alle bouwwerken opgenoemd waarvoor je geen vergunning hoeft aan te vragen als je aan de eisen uit die artikelen voldoet. Je moet dan bijvoorbeeld denken aan bouwwerken als een schuurtje in je tuin, een magazijnstelling in je bedrijf, een dakkapel, een schutting, een antenne(-installatie) of een jacuzzi.

Nu zijn er twee categorieën bouwwerken waarvoor je geen vergunning nodig hebt. Bij de eerste categorie bouwwerken heb je nooit een vergunning nodig. Zelfs niet als het bouwwerk in strijd is met de regels die de gemeente in het bestemmingsplan heeft vastgesteld. Bij de tweede categorie bouwwerken mag je alleen vergunningvrij bouwen als je bouwwerk ook voldoet aan de regels uit het bestemmingsplan.

Woon of werk je in een beschermd monument of een beschermd stads- of dorpsgezicht? Dan kunnen er uitzonderingen zijn op het vergunningvrij bouwen.

Wat blijft er hetzelfde?

Onder de Omgevingswet verandert gelukkig niet alles. De meeste categorieën vergunningvrije bouwwerken die we nu kennen, komen ook terug onder de Omgevingswet. Ook veel begrippen en de meetbepalingen die nu worden gebruikt bij het vergunningvrij bouwen, blijven onder de Omgevingswet hetzelfde.

Dat geeft iets meer houvast bij het bepalen wat wel en niet meer vergunningvrij gebouwd mag worden en waar er precies vergunningvrij gebouwd mag worden. De meeste van deze begrippen worden namelijk al dertien jaar gebruikt en zijn door rechters daarom al eens uitgelegd in uitspraken. Het is gelukkig niet de bedoeling van de Omgevingswet om daar grote veranderingen in aan te brengen.

Wat verandert er dan wel?

Straks komt het vergunningvrij bouwen terug op meerdere plekken en valt dit uiteen in twee aspecten (activiteiten) die vergunningvrij kunnen zijn. Eén daarvan wordt de bouwactiviteit genoemd. Dit is een vergunning waarin wordt beoordeeld of een bouwwerk voldoet aan de bouwveiligheidseisen. Deze eisen staan nu nog in het Bouwbesluit en komen straks in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl).

De tweede activiteit wordt de omgevingsplanactiviteit genoemd. Daarbij wordt gekeken of het bouwwerk dat je wilt bouwen negatieve gevolgen voor de omgeving kan hebben. Bijvoorbeeld het belemmeren van het uitzicht van je buren als het bouwwerk te hoog wordt.

In tegenstelling tot de huidige situatie moet straks dus voor beide activiteiten beoordeeld worden of er een vergunning nodig is of dat je vergunningvrij mag bouwen. Het is straks dus mogelijk dat je bouwwerk wel vergunningvrij is voor de bouwactiviteit, maar dat je nog steeds een vergunning nodig hebt voor de omgevingsplanactiviteit omdat je bouwwerk ook invloed kan hebben op de omgeving.

Vergunningvrij voor een bouwactiviteit

De Omgevingswet kent twee categorieën van bouwwerken waarvoor je geen vergunning voor de bouwactiviteit hoeft aan te vragen. Bouwwerken uit de eerste categorie zijn bouwwerken die altijd vergunningvrij zijn, die zijn in de wet genoemd. In alle gevallen geldt dat deze bouwwerken alleen vergunningvrij zijn als voldaan wordt aan de (maximale) afmetingen die genoemd zijn in het Bbl.

Hieronder vallen bijvoorbeeld woningen (met uitzondering van appartementen, zorgwoningen en kamerverhuurpanden), woonboten, bedrijfshallen van maximaal twee verdiepingen en fiets- en voetgangersbruggen. Maar ook dakkapellen, dakramen, vervanging van kozijnen, vlaggenmasten en zwembaden vallen hieronder.

De tweede categorie bouwwerken zijn bouwwerken die specifiek genoemd zijn in twee artikelen in het Bbl, maar niet groter zijn dan bepaalde minimumafmetingen. Het Bbl maakt daarbij onderscheid in bouwwerken met een dak en bouwwerken zonder dak. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om kleine sport- of speeltoestellen (tot vier meter), schuttingen die lager zijn dan twee meter en schotelantennes met een doorsnede kleiner dan twee meter.

Zoals je ziet vallen er dus heel veel bouwwerken onder de uitzondering van de vergunningplicht voor de bouwactiviteit. Controleer wel altijd goed onder welke categorie het bouwwerk dat je wilt gaan bouwen valt en of de afmetingen overeenkomen met de maten die in de wet zijn genoemd voordat je gaat bouwen.

Landelijk vergunningvrij voor een omgevingsplanactiviteit

Het Bbl kent ook een lijst met bouwwerken die landelijk altijd vergunningvrij zijn voor een omgevingsplanactiviteit. Ook voor de bouwwerken op deze lijst geldt dat deze bouwwerken alleen vergunningvrij zijn als voldaan wordt aan de (maximale) afmetingen die genoemd zijn in het Bbl.

Je moet hierbij denken aan gewoon onderhoud, een dakkapel in het achterdakvlak, een dakraam, zonnepanelen, vervanging van kozijnen, zonwering, tuinmeubilair, vlaggenmasten, een sport of speeltoestel en een schutting lager dan één meter.

Er zijn wel uitzonderingen op het vergunningvrij uitvoeren van de omgevingsplanactiviteit als je in een beschermd monument of een beschermd stads- of dorpsgezicht woont of werkt.

Lokaal vergunningvrij voor een omgevingsplanactiviteit

Bepaalde bouwwerken die nu nog landelijk vergunningvrij zijn, komen niet terug in de lijst met bouwwerken die landelijk vrijgesteld zijn van een vergunning voor een omgevingsplanactiviteit.

Van deze bouwwerken mogen gemeenten zelf bepalen of ze die vergunningvrij willen laten blijven. Het gaat hierbij vooral om de (huidige) categorieën: bijbehorende bouwwerken (schuurtjes, aanbouwen, carports, enzovoort), schuttingen tussen de één meter en twee meter hoog en het gebruik van bouwwerken voor mantelzorg.

Dit zijn de bouwwerken die nu veruit de meerderheid van alle vergunningvrije bouwwerken vormen. Straks kan daar in elke gemeente andere regelgeving over bestaan. Wil je bijvoorbeeld een schuurtje in je achtertuin bouwen? Dan hangt het af van de gemeente waar je woont of je een vergunning moet aanvragen voor het uitvoeren van een omgevingsplanactiviteit.

Gemeenten zijn verplicht om bij de eerste herziening van het omgevingsplan hierover een besluit te nemen. Volgens de Omgevingswet moeten alle gemeenten uiterlijk 31 december 2031 een beslissing hierover hebben genomen.

Er geldt voorlopig overgangsrecht

Gemeenten hebben dus een lange periode om te besluiten of ze de regelgeving voor deze bouwwerken gaan aanpassen. Daarom heeft de regering overgangsrecht in het leven geroepen. Dat overgangsrecht is niet geregeld in het Bbl, maar in het Invoeringsbesluit Omgevingswet (Ibow).

Daarin staat dat alle bouwwerken die je nu vergunningvrij mag bouwen, automatisch voldoen aan de bepalingen over vergunningvrij bouwen van het omgevingsplan, tótdat de gemeenteraad een nieuw besluit hierover heeft genomen.

Heeft de gemeenteraad nog geen nieuw besluit genomen? Dan kan je dus nog vergunningvrij bouwen als je voldoet aan de ’oude’ regelgeving. Informeer dus eerst bij de gemeente of de regelgeving al is gewijzigd, voordat je gaat bouwen.

Blijf hier op de hoogte van de besluiten in jouw buurt, zoals vergunningen, bouwplannen en plaatselijke regelgeving: Berichten over uw buurt - Zoeken | Overheid.nl. Je kunt je hier ook opgeven voor de e-mailservice, zodat je automatisch op de hoogte wordt gehouden. Let op: hier vind je alleen berichten over het wijzigen van een omgevingsplan. Vergunningvrije bouwwerken worden hier niet gepubliceerd. Die zijn al vergunningvrij en daarom hoeft er geen melding bij de gemeente gemaakt te worden.

Dit blog is van Thijs van der Weijde, jurist bestuursrecht bij DAS

Disclaimer

Dit blog schetst de algemene regels en uitgangspunten. Uiteraard kan er in specifieke situaties sprake zijn van uitzonderingen. Heeft u vragen over dit onderwerp, dan kunt u altijd contact opnemen met een van onze specialisten.